By
Сітуацыя з беларускім кінематаграфічным мастацтвам апошнія некалькі гадоў выглядае засмучальна. «Беларусьфільм» амаль цалкам ператварыўся ў канвеер кінатэлевізійнай прапаганды, а незалежныя ад дзяржавы аўтары працягваюць губляць магчымасці для творчасці з-за недахопу фінансавання.
2024 год толькі замацаваў гэтую сумную тэндэнцыю. Пазітыўных зменаў у гэтым годзе так і не адбылося, а святкаванне стагоддзя кінематографа ў Беларусі і эміграцыі больш нагадвала вясёлыя памінкі, чым сапраўдны юбілей.
Кінакрытык Тарас Тарналіцкі ўспамінае, чым запомніўся мінулы год.
Недахоп стужак і адсутнасць канкурэнцыі стварыў унікальную сітуацыю — пільная ўвага да кожнага значнага праекта.
У мінулым годзе шмат абмяркоўвалі «Родзіну» Анны Бодзяко і Аляксандра Міхалковіча і серыял «Працэсы» Андрэя Кашперскага і Міхаіла Зуя — абодва праекты рэфлексавалі ўмовы існавання ў пострэвалюцыйнай краіне.
У гэтым годзе эстафету перахапіла псіхалагічная драма «Пад шэрым небам» Мары Тамковіч пра жыццё беларускіх палітвязняў і іх сваякоў ва ўмовах рэпрэсіўнай дзяржавы і канцэнтраванай несвабоды.
У «Беларусьфільма» з прыкметных праектаў выйшаў толькі «Чорны замак» па Караткевічу. Але, па вялікім рахунку, гэта проста забаўляльнае кіно, да таго ж знятае фактычна расіянамі, што існуе ў бяспечнай і турыстычна прывабнай Беларусі.
«Пад шэрым небам», наадварот, расказвае пра нашу траўматычную паўсядзённасць мовай мастацкіх вобразаў, і сацыяльную важнасць такой стужкі немагчыма аспрэчыць.
Незалежнае кіно звычайна існуе ў эмацыйным дыяпазоне бясконцага мінера: сум, пакуты, меланхолія. Перавагу на гэтым шэрым фоне атрымліваюць аўтары, якія не баюцца іранізаваць над сабой і героямі сваіх стужак.
Сапраўднай жамчужынай апошняга фестывалю «Бульбамуві» стала дакументальная камедыя «Вяселле сына» таямнічага дакументаліста пад псеўданімам Глеб Старовер. Ён зняў нечакана гаметычна смешнае вяселле ў адной з беларускіх вёсак. Выкуп нявесты і п’яныя трукі бацькі жаніха нагадваюць лепшыя прыклады вясковай камедыі серба Эміра Кустурыцы або расіяніна Жоры Крыжоўнікава, толькі з улікам таго, што беларускі аўтар фіксуе рэчаіснасць, а не спрабуе яе стварыць.
Але сапраўдная каштоўнасць «Вяселля» — схаваны драматычны аб’ём герояў, якія за бясконцымі жартамі хаваюць уласную трывогу і боль ад не зусім лёгкага жыцця ў беларускай глыбінцы.
Сярод анімацыйных праектаў, якія выйшлі ў гэтым годзе, можна вылучыць паўнаметражны 3D-мультфільм «Песня Сірын», які Алена Турова з камандай некалькі гадоў здымала на «Беларусьфільме», і працяг мультсерыяла «Марыля», створанага прыватнай студыяй Oblako па замове сэрвісу Voka.
Яны вельмі падобныя адзін на аднаго — абодва фэнтэзійныя, працуюць з беларускім фальклорам і арыентаваны выключна на дзіцячую аўдыторыю.
Нягледзячы на ўвесь монструозны выгляд «Сірын» (гэты фактычна першы 3D-мультфільм дзяржаўнай студыі), больш пераканаўча выглядае ўсё ж «Марыля». Тут знайшлося месца не толькі захапляльнай гісторыі, але і беларускай мове, пазнавальным дэкарацыям Мінска, чаго ў наўмысна ўніверсальным беларусьфільмаўскім мультфільме проста няма.
У серыяльным фармаце ў гэтым годзе прыкметнымі сталі два ютуб-праекты: рэаліці-шоу «Kanaplev+Leidik: Без рэтушы» і альманах «Арэфакты. Музей Вольнай Беларусі».
Першы — дакументальнае закуліссе працы сям’і фатографаў Яўгена Капоплева і Юліі Лейдык, якія распрацоўваюць мастацкія вобразы публічных асоб перад іх здымкамі — ад Святланы Ціханоўскай да музыкантаў групы «Бі-2».
У «Арэфактаў» больш кінематаграфічны антураж — гэта мінісерыял пра пяць экспанатаў Варшаўскага Музея Вольнай Беларусі. Праз іх каманда аўтараў пад куратарствам дакументаліста Максіма Швэда расказвае пра лёсы беларусаў-эмігрантаў: мастачкі Руфіны Базловай, актывісткі Інны Зайцавай, журналіста Аляксандра Івуліна і іншых.
Атрымалася захапляльны праект, які многае кажа пра наш сённяшні складаны час.
Галоўным палітычным трылерам апошняга часу стала барацьба за вызваленне з сербскай турмы відэамейкера Андрэя Гнёта. Мужчыну з-за палітычнай актыўнасці ў 2020 годзе спрабавалі дэпартаваць у Беларусь, але ўзнятая медыйная хваля прымусіла сербскія ўлады адступіць.
Цаглінкай у гэтых сумесных намаганнях стала адкрытае пісьмо Беларускай незалежнай кінаакадэміі ў падтрымку палітвязня, якое падтрымалі Еўрапейская кінаакадэмія і шэраг культурных дзеячаў з розных еўрапейскіх краін.
У ім рэкламшчыка Гнёта чамусьці называлі рэжысёрам, не ўдакладняючы, што да кінематаграфіі ён не мае ніякага дачынення. Але на вайне ўсе сродкі добрыя — галоўнае, што гэта дало плён, і беларус выйшаў на волю, а ў снежні нават узяў удзел у цырымоніі ўзнагароджання Еўрапейскай кінаакадэміі.
Атрымалася галівудская гісторыя з сапраўды кінематаграфічным хэпі-эндам.
Дэфіцыт новых кінопраектаў кампенсаваўся мноствам падстаў для сораму, якія з зайздроснай рэгулярнасцю з’яўляліся ў беларускім кінематаграфічным асяроддзі.
Призначэнне праўладнага акцёра Руслана Чарнецкага без кіравальніцкага досведу на пасаду міністра культуры. Безгустоўны фільм «Сем сімптомаў беларускасці», у якім з’явіліся ўсе прыкметныя прадстаўнікі дэмакратычнай супольнасці. Прамое лукашэнкаўскае прапагандысцкае кіно ў выглядзе ігравога фільма пра маладых кінематаграфістаў «Культурны код».
Апофеозам крынжу стала з’яўленне на «Беларусьфільме» адзіознага медыяшчыка Грыгорая Азаронка, унутры якога відавочна гараць вогнішчы амбіцый вялікага мастака. Толькі Грыгорый, судзячы па дыпломнай працы, далёка не Ленні Рыфэншталь, і верх яго магчымасцяў — простая ідэалогія пра веліч рэжыму. На чымсьці падобным зрабіў кар’еру яго бацька ў сярэдзіне 90-х.
З такімі кадрамі можна лічыць, што трансфармацыя студыі «Летапіс», адкуль паувольнялі ўсіх нязручных прафесійных кінематаграфістаў, у рупар прапаганды цалкам завершана.
Арыгiнал артыкула: euroradio.fm
