Pl
Ініцыятыва «Maldzis» адзначыла свой першы дзень народзінаў і з гэтай нагоды 7 верасня ў варшаўскім Музеі вольнай Беларусі зладзіла святочны фестываль – з выставай, дыскусіямі, гульнямі, лекцыямі і канцэртам напрыканцы. «Вельмі жывенька!» – так ацаніў падзею адзін з наведнікаў фестывалю. «Белсат» таксама занурыўся ў атмасферу фэсту.
«Год таму мы не мелі нават разумення, куды будзем рухацца і дзе апынёмся. Але разумелі, што тэма культурнай і гістарычнай спадчыны вельмі важная для беларусаў, як вельмі важная і ідэя еўрапейскасці беларусаў. Калі пачалі, адразу адчулі, што ёсць водгук у грамадстве, таму і пайшлі ў гэты бок. І таму за год экспазіцыя артэфактаў вырасла. Лічу гэта нашым поспехам. Яшчэ адна паспяховая рэч – нашыя медыйныя праекты, а менавіта «Гэта топ!» з Сашам Івуліным і «ТыкТок» «Свет Мальдзіса». Ці маглі мы сабе ўявіць, што праз год будзем рабіць фестываль і летнюю школу? Магчыма, не», – разважае ў размове з «Белсатам» адзін з сузаснавальнікаў ініцыятывы «Maldzis» сацыёлаг Рыгор Астапеня.
Сёння ў экспазіцыі «Мальдзісу» – пяць артэфактаў. Гэта Трэці Статут ВКЛ, Радзівілаўская карта ВКЛ, карта ВКЛ Яна Няпрэцкага, першае выданне кнігі «Жазло кіравання» (1667) Сімяона Полацкага і «Вялікае майстэрства артылерыі» (1651) Казіміра Семяновіча, выдадзенае па-французску.
Падчас фэсту гэтыя бясцэнныя кнігі і мапы размяшчаюцца ў адным з пакояў Музею Вольнай Беларусі. У якасці экскурсавода – былы дыпламат і сузаснавальнік ініцыятывы «Maldzis» Павел Мацукевіч.
«Навошта мы павінны займацца гістарычнай спадчынай? У мяне будзе некалькі адказаў. Пачну з таго, што гэта, на маю думку, пытанне гонару, годнасці, нават выжывання нас як нацыі, пытанне вызначэння нашай будучыні. Па-другое, вяртаннем спадчыны трэба займацца, бо яна страчаная. Беларусь можна лічыць чэмпіёнам свету паводле маштабаў страчаных нацыянальных культурных каштоўнасцяў», – тлумачыць падчас свайго выступу на фестывалі Павел Мацукевіч.
Ён прыводзіць меркаванне першага беларускага міністра замежных справаў Пятра Краўчанкі, які на пачатку 1990-х гадоў лічыў, што Беларусь страціла аж 99 % сваёй нацыянальнай культурнай спадчыны. Краўчанка, паводле словаў Мацукевіча, спасылаўся пры гэтым на звесткі UNESCO. За 30 гадоў незалежнасці штосьці ўдалося вярнуць, але гэтага мала.
«Тут паўстае іншая праблема: нашым грамадствам да сёння не асэнсаваны маштаб гэтых стратаў, ён не ўсвядомлены намі. Гэта вялікі выклік для нас і для ўсяго беларускага грамадства», – падсумоўвае Павел Мацукевіч.
Але грамадства змяняецца. Пераломным момантам у гэтым сэнсе быў 2020 год, мяркуе аналітык і адміністрацыйны дырэктар даследчага цэнтру BEROC Павел Данэйка, які ўзяў удзел у дыскусіі, прысвечанай праблеме беларускай ідэнтычнасці («Чаму беларушчына не захапіла масы і як гэта можна змяніць?» – так гучала адно з асноўных пытанняў).
«Я думаю, што 2020 год быў важным пераломным момантам у самарэфлексіі беларускай нацыі. З'явіўся гонар за сябе. І гэта вельмі важна… І цяпер, калі мы здолеем стварыць такія дыяспары, як гэта зрабілі ў свой час ірландцы ці габрэі, то мы зробімся той нацыяй, якой будзем ганарыцца, нацыяй, якая створыць будучыню Беларусі. Калі ж зноў растворымся ў іншых – будзе сумна. Але я веру ў нас, веру ў той агонь, што загарэўся ў беларускіх душах – ён будзе весці нас наперад!» – дзяліўся аптымізмам са слухачамі Павел Данейка.
У першай дыскусіі, што мадэравала дырэктарка Цэнтру новых ідэяў Леся Руднік, бралі ўдзел таксама кіраўнік Беларускай рады культуры Сяргей Будкін, журналістка і дырэктарка «Нашай Нівы» Наста Роўда і сузаснавальнік «Мальдзіса» Рыгор Астапеня.
Наста Роўда закранула праблему «пункту ўваходу ў беларускасць»: вельмі часта ні ў сямʼі, ні ў садку, ні ў школе гэтага ўваходу проста не знайсці. Патэнцыял – у асобных людзях, сцвердзіла Роўда, прыводзячы прыклад Славы Камісаранкі, чые стэндапы можна слухаць і па-беларуску.
«Беларускасць павінна быць сексі! Ніхто не хоча быць бедным, няшчасным, гаротным, зацюканым беларусам – ну гэта не прывабна. Усе хочуць быць класнымі і крутымі. І мы, як агенты ўплыву ў расейскамоўным асяроддзі, павінны быць вось такімі», – казала Наста Роўда.
Падобна, што гэтым правілам – «быць сексі!» – кіраваліся і выпускнікі летняй школы «Maldzis», якія прэзентавалі на фестывалі свае праекты. Наведнікі фэсту маглі ўзяць удзел у квізе «Беларусь на старых паштоўках» ці ў гульнявой лекцыі пра выбітных беларускіх жанчын, паглыбіцца ў гісторыю беларускага коміксу ці схавацца ў покуці з незвычайным абразом, на якім у ролі святога – Францішак Багушэвіч, а хрысціянскі крыж суседзіць з літарай «ў». А былі ж яшчэ і размовы ў прасторы «Ссабойка» («Не браць з сабой, а дзяліцца з іншымі»), і эксперыменты ў «Майстэрні вершаформаў».
Пасля перапынку дыскусіі ўзнавіліся. Ва ўнутраным дворыку, што гэтым днём выконваў ролю дыскусійнай залы, з кароткімі прамовамі выступілі гісторык Цімох Акудовіч («Ці можа «Кніжны магістрат» змяніць беларускае кнігавыдавецтва?»), Павел Мацукевіч («Навошта займацца вяртаннем спадчыны?»), пісьменнік і музычны крытык Аляксандр Чарнуха («Што робіць музыку беларускай?»).
«Як па мне, «беларуская музыка» – гэта ўмоўнасць. Зараз патлумачу чаму. Усё, што вы хочаце лічыць за беларускую музыку, ёсць беларускай музыкай», – правакаваў публіку Аляксандр Чарнуха, падмацоўваючы сцверджанне рознымі прыкладамі ды гісторыямі.
Беларуская музыка, мяркуе Чарнуха, гэта не толькі нашыя легенды, але і «нашыя злодзеі і нашыя паскуды».
«Няважна, на якой мове яны спяваюць – яны частка нашага кантэксту. Гэта нашыя «рабяты», нягледзячы на тое, якая ў іх пазіцыя, падабаюцца нам іхная музыка і іхныя ўчынкі ці зусім не падабаюцца. Калі мы будзем іх выпісваць з нашага кантэксту і з нашай музыкі, то наведнікі музеяў зноў будуць глядзець на шыльду «Марк Шагал – расейскі мастак» ці нешта такое», – лічыць Аляксандр Чарнуха.
Макс Корж таксама частка «нашага кантэксту», мяркуе Чарнуха, і выпісаць яго адтуль немагчыма, што б мы пра яго ні думалі і як бы яго ні ацэньвалі.
Забягаючы троху наперад, зазначым, што фестывальную праграму «Мальдзіса» завяршыў у гэты дзень выступ музычнага гурта, беларускасць якога ніяк не аспрэчыш. Людзі танчылі і спявалі пад музыку «Nochy».
Яшчэ да канцэрту прысутныя сталіся сведкамі пранізлівай размовы Аляксандра Івуліна з пісьменніцай Святланай Курс (Ева Вежнавец) – размовы пра беларускую ідэнтычнасць, каханне і смерць. Не маем такой сілы, каб перадаць эмоцыі, якія панавалі ў зале, але дзелімся некалькімі цытатамі з адказаў Святланы Курс.
«Беларуская нацыянальная ідэнтычнасць дыхае, дзе хоча. Тое, што адбываецца ў вёсцы, троху цяпер нагадвае прыгон. І многія людзі не маюць куды ўцячы, апрача як у алкаголь. І спадзявацца толькі на беларускую вёску ў гэтым сэнсе не варта.
Дык яшчэ раз: беларускі дух сапраўды дыхае, дзе хоча. І менавіта таму ён незнішчальны. І я даўно перастала хвалявацца за Беларусь. «Кінь вечны плач свой аб старонцы», – цытавала Максіма Багдановіча Святлана Курс.
«Беларус ва ўсім імкнецца да залатой сярэдзіны. Ён такі індывідуаліст, але і вялікі грамадовец, чалавек талакі. У ім няма пустаты. У ім многа змесціва, зместу. Глыбіні, схаванасці… Беларусы мне настолькі блізкія, што бывае цяжка сфармуляваць сваю думку. Але ў беларусаў я вельмі люблю стойкасць, лірычнасць і мяккасць. Сціпласць. Харошую такую сціпласць. Не такую, што – забіўся пад плінтус і сядзіш, а такую, калі, ведаеце, чым болей глыбіні, тым больш чалавек ціхі. А беларусы нагадваюць глыбокую студню. У Беларусі многа маўчання…» – разважала пісьменніца.
«У мяне страху ўжо няма, бо я стаю фактычна перад смерцю. Маю некалькі адсоткаў выжыць. Можа, два. Можа, тры. І страху няма, бо я лічу, што я за свае грахі адпакутавала. Але не хачу быць занадта саманадзейнай і, канешне, баюся стаць перад абліччам Госпада. Я ўпэўненая, што перад ягоным абліччам мы ўсе спалохаемся, падзём ніц і моцна пашкадуем пра тое, што зрабілі…» – дзялілася думкамі выступоўца.
«Сёння я зычу вам, каб вы пражылі гэты дзень шчасліва і файна правялі свой вечар. Галоўнае, каб ніхто не мог адабраць нашага жыцця, паўсядзённага і шчаслівага. Які б нас лёс не чакаў – давайце жыць. Пойдзем у жыццё!» – так завяршыла свой выступ Святлана Курс.
«Maldzis» – валанцёрская ініцыятыва, якая бачыць сваю місію ў аб’яднанні беларусаў вакол культурнай спадчыны і ўмацаванні вобразу Беларусі як еўрапейскай краіны. Ініцыятыва атрымала назву ў гонар дзеяча культуры і навукоўца Адама Мальдзіса, які шукаў і вяртаў з забыцця страчаныя каштоўнасці і імёны Беларусі. «Maldzis» працягвае гэтую справу.
Арыгiнал артыкула: belsat.eu
